Rodowód społeczny polskich sowizdrzałów

Literatura sowizdrzalska jak zwykło się nazywać produkcję literacką małopolskich „klechów” i „rybałtów” z przełomu XVI i XVII wieku jest pod względem socjologicznym, jednym z nurtów staropolskiej literatury plebejskiej, z uwagi zaś na charakter literacki i przeznaczenie, kręgi czytelników oraz sposób rozpowszechniania należy do piśmiennictwa popularnego, jarmarcznego czy straganowego. Wśród najciekawszych i najbardziej znaczących utworów literatury sowizdrzalskiej na pierwszym miejscu wymienić należy dwa dialogi o przygodach staropolskiego Szwejka – klechy Albertusa z wojny, tego samego, najpewniej anonimowego autora, wydane w słynnej Drukarni Łazarzowej kierowanej przez Jana Januszowskiego, przyjaciela Jana Kochanowskiego i wydawcę jego dzieł. Obydwa utwory wielokrotnie wznawiane aż do schyłku XVII wieku, odbiły się głośnym echem w literaturze i publicystyce staropolskiej, wywołały liczne kontynuacje, naśladownictwa i przeróbki. Do „ albertusów” sowizdrzalskich należą również: „Komedia rybałtowska nowa”, „Zwrócenie Matyjasza z Podola”, oraz komedia „Albertus- rotmistrz”. Czołową pozycję w literaturze sowizdrzalskiej zajmują zbiory wierszy Jana z Kijan: „Nowy Sowiźrzał” oraz Fraszki nowe Sowiźrzałowe. Termin „literatura sowizdrzalska” wywodzi się od zgrabnie i inteligentnie urobionego imienia Sowizdrzała ( Sowiźrzała) – bohatera polskiej wersji głośnego, niemieckiego zbioru uciesznych, a nierzadko drastycznych opowiastek.